Rozdział 8: Sharing is caring – rozwój lokalnego systemu wsparcia

Pojęcie wsparcia społecznego

Utrzymywanie więzi z innymi ludźmi jest uniwersalną potrzebą człowieka. Jedną z podstawowych funkcji relacji jest regulacja emocji. W tym regulowanie ich w sytuacjach trudnych, kryzysowych. Wsparcie społeczne rozumiane jest ogólnie przez pomoc dostępną w sytuacjach trudnych dla danej osoby. Wsparcie społeczne można zdefiniować jako wykorzystanie relacji do uzyskania pomocy.

Funkcjonalne i strukturalne podejście do wsparcia społecznego

W badaniach nad wsparciem społecznym wyróżnia się podejście strukturalne i podejście funkcjonalne. Pierwsze, ilościowe, traktuje wsparcie społeczne jako “osadzenie” jednostki w sieci społecznej, która zapewnia poczucie bezpieczeństwa, przynależności, integracji z innymi, akceptacji itp. Korzystne dla dobrostanu jest samo istnienie społecznych powiązań między ludźmi. Rozumiane w ten sposób wsparcie jest pewnym zasobem, który osoba uzyskuje poprzez uczestnictwo w sieci społecznej. W badaniach empirycznych wskaźnikami wsparcia społecznego są obiektywne miary, takie jak wielkość sieci społecznej, gęstość, spójność, dostępność,  jednorodność, a także liczba interakcji, ich częstotliwość, intensywność i trwałość w czasie. W badaniach tego typu dodatkowo wyróżnia się źródła wsparcia. Takimi źródłami mogą być rodzina, sąsiedzi, przyjaciele, współpracownicy, instytucje.

Podejście funkcjonalne, jakościowe, kładzie natomiast nacisk na interakcję i proces wymiany określonych dóbr. Odwołuje się do subiektywnych miar, takich jak poczucie wsparcia, jego postrzegana dostępność, wartość, adekwatność. Tak rozumiane wsparcie może występować między jednostkami, jednostką a grupą, w dodatku grupami. Badacze należący do tego nurtu nie poprzestają na samym opisie, ale przywiązują dużą wagę do oceny kontaktów wspierających. Jedną z definicji pojęcia tak rozumianego wsparcia społecznego jest definicja I.

Według polskiej badaczki Heleny Sęk, wsparcie to:
“…rodzaj interakcji społecznej, która charakteryzuje się tym, że:

    • jest podejmowane przez jedną lub obie strony (uczestników tej interakcji) w sytuacji problemowej lub trudnej
    • w trakcie tej interakcji następuje wymiana informacji, wymiana emocjonalna, wymiana instrumentów działania lub wymiana dóbr materialnych
    • wymiana ta może być jednostronna lub dwustronna (kierunek “dawca-odbiorca” może być stały lub zmieniać się w różnych, chwilowych odstępach czasu, począwszy od bardzo małych)
    • w dynamicznym układzie interakcji wspierającej można wyróżnić osobę wspierającą (pomagającą) i otrzymującą wsparcie
    • co jest ważne dla skuteczności tej wymiany, to adekwatność między rodzajem udzielanego wsparcia a potrzebami odbiorcy wsparcia
    • celem interakcji wspierającej jest przybliżenie jednego lub obu uczestników interakcji do rozwiązania problemu, osiągnięcia celu, przezwyciężenia trudnej sytuacji. itp.(konkretyzacja celu wsparcia zależy od rozpoznania problemu i diagnozy trudności).”

Funkcje wsparcia społecznego

Według Pommersbacha (1988) istnieje sześć rodzajów korzyści wynikających ze wsparcia społecznego:

    • wsparcie podtrzymujące poczucie własnej wartości – obecność bliskiej osoby przeciwdziała obniżaniu się samooceny
    • wsparcie podtrzymujące poczucie własnej wartości – więzi społeczne mają charakter wspierający poprzez swoje istnienie
    • wsparcie informacyjne – inne osoby dostarczają wiedzy, doradzają, służą jako przewodnicy
    • wsparcie instrumentalne – pomoc w rozwiązywaniu zadań życiowych, np. w prowadzeniu domu
    • współżycie społeczne – udział w przyjemnych działaniach społecznych
    • wsparcie motywacyjne – zachęta do wytrwania w wysiłkach zmierzających do rozwiązania problemów

 

Postrzegane i otrzymywane wsparcie

Wsparcie możemy podzielić na dwa rodzaje. Wsparcie postrzegane to subiektywna ocena osoby otrzymującej wsparcie dotycząca dostępności wsparcia otrzymanego od innych. Ocena ta budowana jest na podstawie dotychczasowych doświadczeń osoby oraz przekonań na temat tego, od kogo i w jakim zakresie może ona otrzymać wsparcie, gdy pojawi się dana sytuacja. Osoba postrzega wsparcie ze strony innych w sposób subiektywny. To ich subiektywna ocena, czy może liczyć na pomoc danej osoby lub organizacji w trudnych sytuacjach. Czy wie, do kogo zwrócić się o pomoc i jest przekonany, że ją otrzyma.

Wsparcie otrzymane natomiast mówi o obiektywnej ocenie ilości wsparcia, które zostało udzielone osobie potrzebującej i znajdującej się w trudnej sytuacji. Chodzi o to, czy wsparcie było adekwatne i faktycznie pomogło. Podsumowując – wsparcie otrzymane odnosi się do wsparcia, które zostało faktycznie udzielone w przeszłości. Z kolei wsparcie postrzegane odnosi się do wsparcia, które (ludzie myślą) może być udzielone w przyszłości. Badania pokazują, że najważniejszym rodzajem wsparcia dla danej osoby jest wsparcie postrzegane, które pozytywnie wpływa na jej zdrowie i samopoczucie.

Mając to na uwadze, kluczowe jest nie tylko działanie w kierunku zapewnienia rzeczywistego, konkretnego wsparcia, ale także upewnienie się, że ludzie są świadomi systemu wsparcia, który jest im oferowany i wiedzą, gdzie lub do kogo sięgnąć w chwilach potrzeby lub kryzysu.

Tworzenie grupy społecznej

Kiedy chcesz pracować nad osiągnięciem większego wsparcia społecznego w swojej społeczności, jest kilka sposobów, aby to zrobić. Jednym z nich jest stworzenie grupy działania na rzecz społeczności, która pomoże Ci zebrać i zjednoczyć ludzi oraz zachęcić ich do większego zaangażowania. Oto kroki, które należy podjąć, aby stworzyć taką grupę:

Ludzie zwykle czują się zjednoczeni, gdy mają wspólne zainteresowania lub wspólnie chcieliby pracować nad problematyczną kwestią, która dotyczy ich bezpośrednio.

Po ustaleniu zagadnienia, nad którym chcielibyście pracować, zróbcie rozeznanie wśród ewentualnych liderów, którzy chcieliby stanąć na czele przyszłego działania. Dobrze jest dotrzeć do uznanych liderów, takich jak nauczyciele, właściciele firm, księża czy aktywiści, ale możesz też zachęcić do kierowania ludźmi, którzy mają dużo motywacji, ale nie tak dużo doświadczenia.

Gdy już macie koncepcję i zidentyfikowanych liderów, spiszcie swoje plany i skonsultujcie się z lokalną społecznością. Ma to na celu zrozumienie, czy kwestia wywołuje zainteresowanie i czy więcej członków społeczności czuje, że jest to coś, co ich dotyczy i chcieliby się zaangażować w dalsze działania.

Czy problem, nad którym chciałbyś pracować, wymaga, aby Twoja grupa miała określony status prawny? W przypadku większych problemów może warto rozważyć otwarcie organizacji pozaformalnej, zwłaszcza jeśli pomysł wymaga finansowania. W przypadku mniejszych projektów, inicjatyw i interwencji może wystarczyć grupa nieformalna.

Aby wsparcie społeczności zyskało na sile, konieczne jest zaangażowanie członków społeczności. W tym celu zalecamy zorganizowanie spotkania publicznego, podczas którego szczegółowo przedstawicie pomysł, porozmawiacie o potrzebach, wysłuchacie lokalnych głosów i zaprezentujecie plan działania wraz ze szczegółowym opisem kolejnych kroków, które planujecie podjąć.

Metody zapewnienia wsparcia społeczności

Potrzeby społeczne i indywidualne problemy stają się kwestiami publicznymi, rozwiązywalnymi poprzez działania zbiorowe – w efekcie osoby zaangażowane w takie działania same nabywają nowe umiejętności i zyskują pewność siebie, przejmują większą kontrolę nad swoim życiem społecznym. Punktem wyjścia dla procesu rozwoju społeczności jest osobiste doświadczenie ludzi związane z kwestiami społecznymi – doświadczenie opresji, niekorzystnej sytuacji, dyskryminacji, izolacji, ubóstwa, a więc wszelkiego rodzaju deficytu społecznego. Terminem rozwój społeczności często określa się zaangażowane, partycypacyjne interwencje (participatory interventions), które promują samopomoc i świadczenie usług, gdy samorząd lokalny nie jest w stanie zaspokoić aspiracji społeczności lub gdy istnieje potrzeba rozszerzenia sfery usług.

Jeśli chodzi o metody i wskazówki dotyczące udzielania wsparcia członkom Twojej społeczności, chcielibyśmy omówić sześć zasad lub komponentów budowania społeczności. Zostały one opracowane przez grupę naukowców, praktyków i badaczy pracujących dla rządu brytyjskiego podczas projektu o nazwie “Community Development Challenge”, którzy zaproponowali następujące wytyczne, które należy wziąć pod uwagę podczas projektowania działań wspierających społeczność:

Ludzie dostrzegają, że w ramach sfery publicznej – lokalnej, ale nie tylko – mają wspólne problemy i że mogą odnieść korzyści zarówno zbiorowo jak i autonomicznie pracując nad nimi; ten rodzaj pracy ze społecznością ma rezultaty same w sobie w postaci zmniejszenia izolacji i alienacji oraz zwiększenia kapitału społecznego i współpracy

Pracy nad wspólnymi problemami, często poprzez tworzenie grup zadaniowych składających się z członków społeczności, wspieranie tych grup w planowaniu i podejmowaniu działań, zachęcanie do ewaluacji osiągniętych rezultatów jako sposobu na poprawę własnej skuteczności

 

Niedyrektywne i etyczne wspieranie i rozwój niezależnych grup w społecznościach oraz ich sieciowanie; efekty: wzrost lokalnego sektora obywatelskiego, wolontariat, wzajemne, międzygrupowe, uczenie się

 

Promowanie równości, włączenia, uczestnictwa i współpracy podczas pracy ze społecznością. Rezultaty to poprawa uczestnictwa, kapitału społecznego, współpracy i spójności społecznej

 

Umocnienie członków społeczności i ich organizacji w stopniu, w jakim są w stanie wpływać i przekształcać działania władz publicznych i świadczone przez nie usługi oraz na inne czynniki wpływające na ich warunki życia. Rezultaty to wzrost zaangażowania i wpływu na dialog: władze publiczne – społeczność oraz na spójność i skuteczność polityk publicznych

Informowanie i doradzanie władzom publicznym w kwestiach dotyczących społeczności oraz wspieranie ich we wzmacnianiu tych społeczności i w działaniach podejmowanych w prawdziwie partnerskich relacjach z nimi. Rezultaty: wzrost zdolności władz publicznych i ich organów do angażowania się w sprawy społeczności, poprawa jakości usług świadczonych przez sektor publiczny