Co to jest miasto?

Choć wydaje się, że pojęcie miasta nie jest przesadnie skomplikowane i każdy intuicyjnie wie, co ono oznacza, chcielibyśmy zanurkować nieco głębiej, by zgłębić znaczenie tego słowa i spojrzeć na to pojęcie z różnych perspektyw.

 

Definicja

Zacznijmy od prostej definicji opartej na potocznym rozumieniu. Według Merriam-Webster Dictionary, miasto to “zamieszkane miejsce o większych rozmiarach, populacji lub większym znaczeniu niż wieś”

Pierwsze wyzwanie jest językowe. W języku angielskim istnieje wyraźne rozróżnienie pomiędzy miastem (city), miastem (town) i wsią. Jednak w innych językach, takich jak polski, niemiecki czy włoski, jest albo wieś albo miasto i nie ma nic pomiędzy. Oznacza to, że miasto nie musi być gęsto zaludnionym obszarem z niekończącymi się wieżowcami na horyzoncie. Na przykład w Danii próg populacji, powyżej którego osada jest uznawana za miasto, wynosi zaledwie 200 mieszkańców, podczas gdy w Holandii ten sam próg wynosi 20 000 mieszkańców[1] . Jednocześnie w Europie mamy ogromne ośrodki miejskie, takie jak Paryż czy Londyn.

[1] https://unhabitat.org/sites/default/files/2020/06/city_definition_what_is_a_city.pdf

Jeśli tak różne miejsca będzie można nazwać miastami, to istnieje ryzyko, że to określenie przestanie cokolwiek znaczyć

“Miasta są bogate, pełne, wieloaspektowe; sprowadzenie miasta do jednej, uniwersalnej definicji nie wydaje się ani możliwe, ani nawet pożądane”

Miasto jest tworzone przez jego mieszkańców, w granicach oferowanych im możliwości: posiada ono odrębną tożsamość, która jest czymś więcej niż sumą jego budynków. Na tę odrębność składa się klimat, architektura, kultura i historia.

Co to oznacza dla nas, jako pracowników organizacji pozarządowych i aktywistów zajmujących się czynieniem miast bardziej zrównoważonymi i sprzyjającymi włączeniu społecznemu? Przede wszystkim należy pamiętać, że miasto i jego realia są zawsze tworzone przez mieszkających w nim ludzi, niezależnie od tego, czy żyją tam od pokoleń, czy dopiero co przybyli. Niezależnie od tego, czy miasto liczy 10 000 mieszkańców, czy ponad dwa miliony, kluczem jest zrozumienie siły społeczności, ponieważ bez zwracania się do ludzi i słuchania ich naprawdę żyjących w przestrzeniach, w których pracujemy, nie będziemy w stanie osiągnąć żadnych zmian.

W tym poradniku zamierzamy zaproponować różne rozwiązania i pomysły, które można wprowadzić w miastach, ale nie ma rozwiązań, które pasowałyby do każdego kontekstu. Organizacje z siedzibą w małym mieście w Estonii funkcjonują w innych realiach, wyzwaniach i możliwościach niż te z siedzibą w Berlinie. Dlatego kluczem jest zawsze poznanie swojej społeczności i dostosowanie wszystkich metod i pomysłów do jej potrzeb (aby uzyskać więcej praktycznych rozwiązań dotyczących tego, jak blisko współpracować z beneficjentami w przestrzeni miejskiej, polecamy zajrzeć do naszego zestawu narzędzi do oceny potrzeb społeczności).

Wyzwania miejskie

Wśród celów Zrównoważonego Rozwoju wyznaczonych przez ONZ na rok 2030, zwracamy uwagę na cel numer

11:

Uczynić miasta i osiedla ludzkie integracyjnymi, bezpiecznymi, odpornymi i zrównoważonymi

.

Jest to jedno z najbardziej skomplikowanych wyzwań, ponieważ wraz z upływem czasu miasta będą się powiększać, będzie w nich mieszkać więcej ludzi, a problemy będą narastać w ten sam sposób. To wyzwanie jest silnie związane z migracją. Z jednej strony, w wielu krajach Europy, doświadczamy tzw. “exodusu wiejskiego”, który odnosi się do migracji generalnie młodych ludzi ze wsi do miasta, która rozpoczęła się w XX wieku i trwała w XXI.

W niektórych krajach spowodował on wyludnienie obszarów wiejskich i bezprecedensowy rozrost miast (np. zjawisko tzw. “pustej Hiszpanii”). Z drugiej strony mamy masowe przemieszczenia ludności przez granice, czyli migracje międzynarodowe. Kryzys gospodarczy, konflikty zbrojne (np. na Ukrainie), zmiany klimatyczne i inne przyczyny bez wątpienia doprowadzą do tego, że coraz więcej osób (migrantów i uchodźców) będzie osiedlać się w różnych, dużych miastach w całej Europie.

 

W rezultacie miasta nie rosną po prostu pod względem powierzchni czy liczby ludności. Zmienia się struktura demograficzna: społeczności stają się bardziej zróżnicowane: etycznie, kulturowo i religijnie. Większa, bardziej zróżnicowana populacja prowadzi do pogłębienia nierówności: mieszkańcy o niższych dochodach są wypychani z centrów miast. Wiele dzielnic ulega gentryfikacji, co oznacza, że pewne części miasta (zwłaszcza atrakcyjne lokalizacje w centrum) zmieniają swój charakter, ponieważ są “przejmowane” przez bardziej uprzywilejowane ekonomicznie osoby i firmy. W rezultacie przedmieścia stają się uboższe (w niektórych przypadkach nawet “gettoizowane”), a ich mieszkańcy cierpią z powodu pogorszonego i ograniczonego dostępu do wysokiej jakości oferty kulturalnej i edukacyjnej, a także przestrzeni rekreacyjnych, które zazwyczaj częściej znajdują się w centrum. W tym sensie miasta stają się podzielone, a w wielu przypadkach dzielnica, w której się mieszka, decyduje o jakości życia. 

Rosnące nierówności i różnorodność kulturowa prowadzą do napięć i konfliktów społecznych. Osoby, które mieszkają w danym mieście od pokoleń i są przyzwyczajone do bardziej jednorodnej populacji, często mają trudności z dostosowaniem się do nowych realiów. To samo dotyczy nowo przybyłych migrantów, którym często trudno jest funkcjonować w nowym środowisku, w którym rządzą nieznane im normy.

 

 

Potrzeba rozwiązań

Biorąc pod uwagę opisany powyżej kontekst, należy bardzo szybko zaproponować strategię, która zapobiegnie temu, by ubóstwo, zanieczyszczenie, polityka mieszkaniowa czy transport nadal stanowiły trudności dla ludzi.

Proces przyspieszonego rozwoju środowisk miejskich – który udało się zatrzymać dopiero po kryzysie i pęknięciu bańki na rynku nieruchomości, choć nie we wszystkich miejscach – wytworzył środowiska miejskie o znacznych brakach w zakresie jakości miejskiej, integracji społecznej i wpływu, jaki miasta wywierają na środowisko. Dlatego też konieczne jest, aby miasta stawiały czoła tym wyzwaniom jako swoim własnym.

Obszary zainteresowań

Nierówności

Należy zapobiegać powiększaniu się różnic w dochodach, dostępie do edukacji, kultury i możliwości kariery. Nierówność przejawia się w środowiskach miejskich w postaci przestrzennej segregacji ludności skoncentrowanej w obszarach miejskich, które są na ogół odizolowane, słabo wyposażone i o niskich standardach jakości miejskiej.

Dostępność

Przestrzenie miejskie muszą być dostępne dla każdego mieszkańca, niezależnie od jego poziomu dochodów, wykształcenia czy pochodzenia kulturowego. Dostępność w podstawowym znaczeniu może być rozumiana jako likwidacja barier fizycznych i dostosowanie architektury do potrzeb mieszkańców z niepełnosprawnościami lub ograniczeniami. Jednak chcielibyśmy również promować inne, szersze spojrzenie na dostępność, które oznacza tworzenie przestrzeni miejskich, które sprawiają, że ludzie czują się mile widziani i zachęcani do uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i ekonomicznym swojej społeczności.

Renowacja a nowe budownictwo

Centra ludności muszą zwrócić swój wzrok w stronę istniejącego miasta i postawić na rehabilitację obszarów naturalnych i odzyskanie dziedzictwa. Należy skończyć z nadmierną eksploatacją ziemi na potrzeby deweloperów.

Nadużywanie zasobów

Obywatele i władze muszą dążyć do modyfikacji codziennych nawyków związanych z mobilnością, konsumpcją i wykorzystaniem zasobów, które generują znaczące oddziaływanie na środowisko i obniżają jakość życia w mieście.

Przestrzenie zielone

Musimy zrewidować relacje między naturą a przestrzeniami miejskimi, odzyskać bardziej zrównoważone modele, ponownie naturalizować przestrzenie, które pomogą złagodzić skutki zmiany klimatu. Ponadto w planowaniu miejskim należy nadać priorytet polityce, która skupia się na ograniczeniu użytkowania gruntów, ułatwieniu przejścia między miastem a przyrodą oraz włączeniu zielonej i niebieskiej infrastruktury.

Cechy charakterystyczne miasta zrównoważonego, sprzyjającego włączeniu społecznemu

W swojej książce “The Well-tempered City: what modern science, ancient civilizations and human behavior teach us about the future of urban life” Jonathan F.P. Rose, urbanista i badacz, wymienia pięć cech, które muszą spełniać miasta, aby mogły pomyślnie prosperować w sposób, który służy zarówno naturze, jak i mieszkańcom. Jego praca opiera się na założeniu, że aby nasze miasta mogły się rozwijać i kwitnąć, musimy zaprojektować i wdrożyć zupełnie nowy system operacyjny, który sprawi, że przestrzenie miejskie staną się odporne, adaptacyjne i pozostaną w równowadze z naturą. Wyróżnione przez niego cechy to:

 

Rola organizacji pozarządowych

Z pięciu wymienionych powyżej cech, dwie ostatnie – wspólnota i wspóistnienie – wydają się być tymi, które są najbardziej istotne dla działaczy organizacji pozarządowych, którzy pracują z dorosłymi i którzy poświęcają się tworzeniu bardziej inkluzywnych, otwartych rzeczywistości miejskich. Nie jest możliwe stworzenie zrównoważonego miasta, które jest przestrzenią dla jego mieszkańców, bez stworzenia poczucia jedności i bez posiadania wspólnego celu, który rzeczywiście opiera się na współistnieniu.

Jeśli chodzi o budowanie społeczności, rola NGOs jest kluczowa – organizując zajęcia dla dorosłych z grupy ryzyka, zawsze powinniśmy starać się włączyć i zaangażować ich w jak największym stopniu. Jeśli naszym celem jest empowerment, to naszym obowiązkiem jest stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której ludzie są wysłuchiwani, zachęcani do dzielenia się swoimi opiniami i wspierani, aby w pełni odkryć i wykorzystać swój potencjał, wdrożyć swoje pomysły, a w końcu stać się twórcami zmian, którzy mają pozytywny wpływ na życie całej społeczności.

Jeśli chodzi o współistnienie kluczowym elementem jest pełne uznanie faktu, że miasto to coś więcej niż tylko suma jego budynków i mieszkańców. Ludzie, którzy żyją w mieście, wszystkie jego instytucje, infrastruktura, architektura są elementami współzależnymi. Dlatego pracując z osobami dorosłymi zagrożonymi wykluczeniem i organizując projekty mające na celu poprawę przestrzeni miejskiej, zawsze trzeba widzieć szerszy obraz i mieć pełną świadomość, że jakiekolwiek działania podejmujemy, nie powinny one służyć tylko naszym beneficjentom czy naszym organizacjom. Aby nasze projekty i inicjatywy były w pełni udane, zawsze musimy działać w naszym lokalnym kontekście, biorąc pod uwagę specyficzne realia, wyzwania i zasoby, aby znaleźć rozwiązania, które są w harmonii z naszym miastem i które mają na celu uczynienie go lepszym miejscem.

Dlatego tak ważne jest otwarcie na współpracę z innymi organizacjami pozarządowymi, z instytucjami kulturalnymi i edukacyjnymi, z władzami publicznymi. Bez tworzenia sieci i łączenia sił prawie niemożliwe jest wprowadzenie trwałej, zrównoważonej zmiany.

Trzy pozostałe cechy – spójność, cyrkularność i odporność – na pierwszy rzut oka wydają się czymś, o co powinny zadbać instytucje i władze publiczne. Jest to częściowo prawda – instytucje publiczne mają oczywiście więcej zasobów i możliwości, aby zająć się takimi kwestiami jak planowanie strategiczne, zarządzanie zasobami czy rozwiązaniami opracowanymi jako odpowiedź na kryzys klimatyczny.  Jednak nasz głos też ma znaczenie i to naszą rolą jest rzecznictwo zmian, ścisła współpraca z władzami, rozliczanie ich i monitorowanie ich pracy. Jest to również coś, do czego powinniśmy zachęcać naszych beneficjentów – dorosłych uczniów zagrożonych wykluczeniem. Mają oni prawo do życia w zrównoważonych, otwartych i inkluzywnych miastach, z dostępem do miejsc pracy, kultury, edukacji i zasobów naturalnych. Rolą organizacji pozarządowych jest wspieranie ich w tym procesie, zachęcanie do wypowiadania się, a kiedy to robią – wzmacnianie ich głosu.

Rola władz publicznych na poziomie lokalnym

Jak już wspomniano, rola władz, zwłaszcza na szczeblu lokalnym, jest kluczowa, jeśli chodzi o poprawę warunków życia w naszych miastach. Dlatego ważna jest nie tylko bliska współpraca, ale także zrozumienie, jakie są role i obowiązki.

Niezbędne jest, aby każda gmina i miasto sporządziły i zatwierdziły Miejski Plan Działań Urbanistycznych (dalej MUAP) – lokalny dokument strategiczny, który opisuje kierunki działania gminy, w celu uwzględnienia celów ustanowionych przez Agendę 2030. Dokument ten pomaga ustalić kierunki działania gminy oraz przyszłe priorytety dotyczące prac i usług, które będą realizowane w mieście zgodnie z Celami Zrównoważonego Rozwoju (dalej SDGs) ustanowionymi w Agendzie 2030 na poziomie globalnym. Proces przeprowadzania PUAM jest sam w sobie bardzo przydatnym narzędziem do odpowiedniego ukierunkowania wspomnianych planów, programów i projektów przy jednoczesnym bezpośrednim zaangażowaniu różnych istotnych podmiotów zarówno z gminy, jak i innych (administracji) bezpośrednio z fazy projektowania. Dzieje się tak dlatego, że przeprowadzanie PUAM zakłada proces bezpośredniej komunikacji z różnymi podmiotami zaangażowanymi w rozwój lokalny, a sama komunikacja Planu może generować pozytywne efekty dla realizowanych celów poprzez przedstawienie różnych działań jako integralnych części skoordynowanej strategii, spójnej, zaplanowanej w czasie i ekonomicznie opłacalnej.

Lokalne władze samorządowe, które rozumieją wyzwania stojące przed miastami w coraz bardziej zróżnicowanej Europie, są kluczowym czynnikiem, który może doprowadzić do stworzenia bardziej integracyjnych, otwartych przestrzeni miejskich.

Przywrócić miasto ludziom.

Częstym błędem i źródłem trudności w pracy z dorosłymi w środowisku miejskim jest zakładanie, że my – pracownicy organizacji pozarządowych, aktywiści czy przedstawiciele władz miejskich – wiemy, co jest najlepsze dla naszych beneficjentów. Mamy świetne pomysły, ambitne plany i dużo energii, a jednak nasze projekty nie są do końca udane, zwłaszcza jeśli chodzi o osiągnięcie trwałego, długotrwałego wpływu na naszych beneficjentów, czyli dorosłych słuchaczy zagrożonych wykluczeniem społecznym. Istnieje oczywiście wiele, często złożonych przyczyn tej sytuacji, ale w tym kursie chcielibyśmy podkreślić jedną: brak zaangażowania ludzi w projekty miejskie.  Szanse na sukces i wprowadzenie trwałej zmiany są większe, gdy ludzie czują, że robią to sami, a nie że coś jest robione dla nich bez konsultacji. Niestety, w wielu miastach wyzwaniem jest to, że ludzie przyznają, że są mieszkańcami, ale nie czują, że miasto należy do nich. Jest to szczególnie widoczne wśród migrantów, którzy przybyli niedawno i którzy nie czują, że mają głos lub moc, by cokolwiek zmienić, bo mimo że mieszkają w mieście, tak naprawdę „nie jest ono ich”.

Naszą rolą jest włączenie i zaangażowanie ludzi, tak aby rozwinęli poczucie przynależności i własności, aby poczuli, że ich głos ma znaczenie i że mogą zaproponować pomysł, opracować nową koncepcję lub wprowadzić zmianę.

W dalszej części kursu będziecie mieli okazję poznać różne, praktyczne metody pomocy Waszym beneficjentom w odzyskaniu miasta.

Dobre praktyki

Good practice 1:

Dobre praktyki: Działania genderowe w Mislata. W kierunku równości płci w przestrzeni miejskiej.

W poprzednich częściach podkreślaliśmy znaczenie tworzenia bezpiecznej przestrzeni, która jest otwarta dla wszystkich mieszkańców, niezależnie od ich pochodzenia. Mówiliśmy też o ważnej roli władz lokalnych, które mogą sprawić, że miasto stanie się lepsze. Aby zorientować się, jak można to zrobić w praktyce, poniżej znajduje się opis inicjatyw i działań mających na celu wspieranie równości płci, które zostały z powodzeniem wprowadzone przez lokalny samorząd w Mislacie w Hiszpanii.

 

Od 2018 roku w Mislacie funkcjonuje Wewnętrzny Plan Równości Urzędu Miasta Mislata oraz Plan Równości Obywatelskiej Mislata. Misto realizuje strategię „mainstreaming płci” (Zgodnie z definicją Rady Europy gender mainstreaming polega na (re)organizacji, poprawie, rozwoju i ewaluacji procesów decyzyjnych po to, aby umożliwić osobom obojga płci biorącym udział w życiu politycznym równoważne spojrzenie na kobiety i mężczyzn we wszystkich dziedzinach i na wszystkich płaszczyznach) Działania zostały opracowane w sposób skoordynowany i wspólny przez następujące wydziały miejskie: Planowanie Miejskie, Mobilność, Partycypacja Obywatelska, Technologia i Innowacja, Edukacja, Kultura, Dzieciństwo, Ruch Drogowy, Dostępność, Oświetlenie Publiczne, Usługi Komunalne i Utrzymanie Budynków, Bezpieczeństwo, Usługi Społeczne i Polityka Równości.

Kobiety w Mislacie stanowią ponad 51% populacji, jeśli do tej liczby dodamy fakt, że to głównie kobiety, między 60 a 70%, korzystają z usług świadczonych przez Opiekę Społeczną, możemy założyć że poprawa przestrzeni publicznej i udogodnień w tym obszarze bezpośrednio skutkuje poprawą ich jakości życia.

Wiele z pomocy i świadczeń socjalnych dotyka sfery reprodukcyjnej i opiekuńczej, którą wciąż przejmują kobiety, jak: stypendia dla stołówek i przedszkoli, pomoc dla rodzin niepełnych, czeki dla niemowląt itp.