Wprowadzenie: definiowanie empowermentu
Empowerment to pojęcie szeroko stosowane wśród pracowników organizacji pozarządowych, aktywistów, twórców zmian i przedstawicieli władz publicznych. Wszyscy chcielibyśmy, aby osoby, z którymi pracujemy, czuły się bardziej upodmiotowione, aby były bardziej odpowiedzialne za swoje życie, aby w końcu stały się twórcami zmian, które mogą podejmować działania i rozwijać inicjatywy zmierzające do poprawy sytuacji w ich społecznościach. Projektujemy nasze działania wokół koncepcji empowermentu, ale niezbyt często zadajemy sobie najważniejsze pytania: co tak naprawdę oznacza empowerment?
Jak widzieliśmy w poprzednich rozdziałach, definiowanie pojęć, które wydają się bardzo podstawowe i które są powszechnie używane, takich jak na przykład społeczność, nie jest w rzeczywistości takim łatwym, prostym zadaniem. Jednak podjęcie wysiłku i wymyślenie roboczej definicji ma kluczowe znaczenie, ponieważ im lepiej rozumiemy pojęcie, którego używamy, tym większe prawdopodobieństwo, że zaprojektujemy działania, które odniosą sukces, będą trwałe i doprowadzą do osiągnięcia celów, które mamy na myśli.
Postarajmy się przeanalizować kilka definicji
Gdy chodzi o ogólne, potoczne rozumienie, empowerment wydaje się mieć wiele wspólnego z władzą. Według słownikowej definicji słowa Cambridge, empowerment to:
“proces zabierania mocy, aby robić to, co chcesz i kontrolować to, co się z tobą dzieje.”
To jest powszechne rozumienie empowermentu i nie jest ono całkowicie błędne, bo owszem, empowerment to dużo o władzy i kontroli. Jednak definicja ta skupia się na jednostkach, a nie wskazuje, że empowerment może dotyczyć nie tylko jednostek, ale także grup, co jest naprawdę ważne zwłaszcza w kontekście budowania społeczności. Ponadto definicja ta nie jest do końca pomocna, gdyż nie daje zrozumienia, jak naprawdę przebiega empowerment. Skupia się na rezultatach, wskazując, że chodzi o wyniki, które są rozumiane jako to, że każdy robi to, co chce, a to jest mało osiągalne i realistyczne, gdy mówimy o społecznych projektach w warunkach miejskich.
Definicja robocza
W celu rozwiązania kwestii, których brakuje w powszechnym, podstawowym rozumieniu tego pojęcia, chcielibyśmy zaproponować własną, roboczą definicję empowermentu w następujący sposób:
Empowerment to proces zwiększania zdolności jednostek lub grup do dokonywania wyborów i przekształcania tych wyborów w pożądane działania i rezultaty.
Możesz oczywiście wybrać inną definicję, ale niezależnie od tego, na co się zdecydujesz, zawsze pamiętaj, że empowerment to proces.
Nie oznacza to, że projekty krótkoterminowe nie mają sensu – zorganizowanie krótkiego wydarzenia dla społeczności lub weekendowego szkolenia może być naprawdę pomocne i przynieść bardzo pozytywne rezultaty, takie jak podniesienie umiejętności Twoich uczestników i poczucie większej więzi ze społecznością, w której żyją. Jeśli jednak chcecie zapewnić bardziej ustrukturyzowane wsparcie i być twórcami zmian w społeczności, powinniście skupić się na bardziej długoterminowym planowaniu. Proponowane przez Ciebie działania powinny być ze sobą powiązane i stopniowo powinny stawać się coraz trudniejsze – co oznacza, że większa odpowiedzialność za ich planowanie, wdrażanie i ewaluację powinna zostać przekazana uczestnikom, tak aby w końcu nie potrzebowali twojej pomocy, ponieważ zdobyli wystarczające umiejętności i wiedzę, aby prowadzić własne projekty mające na celu budowanie bardziej integracyjnych społeczności miejskich, w których ludzie czują się bardziej włączeni.
Umocnienie jednostek
W definicji wspomniano, że empowerment jest procesem, który dotyczy zarówno grup, jak i jednostek. Ważne jest, aby uświadomić sobie to rozróżnienie i upewnić się, że jako lider i edukator zaangażowany w tworzenie lepszych przestrzeni miejskich, kierujesz swoimi działaniami w taki sposób, aby pomóc swoim uczestnikom osiągnąć empowerment na obu poziomach.
Empowerment indywidualny oznacza, że osoba przejęła większą kontrolę nad swoim życiem, zdając sobie sprawę z tego, jaka jest jej sytuacja i okoliczności oraz mając konkretny plan, jak zmierzyć się z ograniczeniami i wyzwaniami, które napotyka Aby to osiągnąć, trzeba mieć dużą świadomość własnej sytuacji życiowej – oznacza to, że rozumie się swoje ograniczenia lub trudności wynikające z pochodzenia społeczno-ekonomicznego lub kulturowego. Kiedy ludzie, z którymi pracujesz, zrozumieją i w pełni uznają swoje ograniczenia i braki, mogą podjąć działania i poprawić się. Ogólnie rzecz biorąc, świadomość wśród twoich uczestników jest konieczna w każdym projekcie, który realizujesz, ponieważ kiedy oni (i ty) zrozumieją potrzeby, możesz skuteczniej kierować ich do korzystania z zasobów społeczności.
Co jest jednak ważniejsze, to fakt, że dorośli, z którymi pracujesz, również zdają sobie sprawę z tego, że mają potencjał, który może pomóc im się rozwijać, a więc są świadomi swoich kompetencji i innych atutów, które mogą wykorzystać do poprawy swojego życia. Twoją rolą jako edukatora jest stworzenie środowiska i warunków, które pomogą Twoim uczniom uświadomić sobie swój potencjał i przećwiczyć umiejętności, dzięki czemu nabiorą pewności siebie, która pozwoli im doprowadzić do pożądanej przez nich zmiany w ich życiu i w ich społecznościach.
“Empowerment” społeczności
Nasz projekt jest mocno skoncentrowane na badaniu sposobów i podejść, które mogą z powodzeniem prowadzić do budowania bardziej włączających, otwartych i odpornych społeczności miejskich. Możesz teraz zadać sobie pytanie, dlaczego w takim razie poświęcamy tak wiele miejsca na zrozumienie “upodmiotowienia” jednostek? Dzieje się tak dlatego, że wzmocnienie zbiorowe na poziomie społeczności nie jest możliwe do osiągnięcia bez upewnienia się, że jednostki czują się silne.
Empowerment to kontinuum, proces, który ma konkretne, określone etapy, jak poniżej:
Tworzenie grup o wspólnych zainteresowaniach/potrzebach
Powstanie organizacji reprezentujących te interesy/potrzeby
Różne organizacje łączą się we współpracę, aby osiągnąć wspólny cel
Rozwój ruchów społecznych
Mając na uwadze powyższe, empowerment społeczności można zdefiniować jako
zamierzony ciągły proces skupiony w lokalnej społeczności, obejmujący wzajemny szacunek, krytyczną refleksję, troskę i uczestnictwo w grupie, dzięki któremu ludzie pozbawieni równego udziału w cenionych zasobach zyskują większy dostęp do tych zasobów i kontrolę nad nimi
Oto przegląd tego, jak wygląda proces i rezultaty wzmocnienia jednostki, organizacji i społeczności:
Uczestnictwo w organizacjach społecznych
Postrzegana kontrola i umiejętności mobilizacji zasobów
Zbiorowe podejmowanie decyzji, wspólne przywództwo
Rozwój organizacyjny, sieci, dźwignia polityczna
Wspólne działanie w celu uzyskania dostępu do zasobów
Pluralizm, koalicje, dostęp do zasobów
Niezwykle ważne jest właściwe rozumienie “empowepmentu” na tych wszystkich różnych, ale wzajemnie powiązanych, płaszczyznach, tak aby organizowane przez Was działania społeczne uwzględniały różne aspekty wzmacniania. Ryzykiem jest skupienie się jedynie na projektowaniu działań skierowanych do jednostek zagrożonych wykluczeniem, co może być do pewnego stopnia skuteczne, ale z niewielkim prawdopodobieństwem pomoże Ci osiągnąć większą, trwałą zmianę na poziomie społeczności.
Może to zabrzmi nadmiernie uproszczone, ale na bardzo podstawowym, intuicyjnym poziomie empowerment naprawdę dotyczy władzy. Zauważ, jak język, którego używamy, kształtuje rzeczywistość i ustawia dynamikę relacji. Istnieje ogromna różnica między mówieniem, że naszym celem jest odebranie władzy naszym beneficjentom, a mówieniem, że naszym celem jest oddanie im władzy.
Kiedy budujesz swoje projekty na idei, że jesteś tam po to, aby stworzyć dla nich możliwości, aby ostatecznie oddać im władzę, stawiasz się w pozycji dominacji, która podkreśla słabości twoich beneficjentów. Jest to dość niebezpieczne, gdyż może prowadzić do przyjęcia postawy “Wiem lepiej, czego potrzebują”.
Kluczem do stworzenia środowiska, które wspiera ludzi na drodze do upodmiotowienia jest prawdziwe zrozumienie i przyznanie, że ludzie są ekspertami, jeśli chodzi o ich własne życie. Wracając do definicji podanej wcześniej, wzmocnienie polega na dokonywaniu przez ludzi własnych wyborów i wprowadzaniu zmian, które są oparte na tych wyborach. Dlatego my, jako edukatorzy, musimy upewnić się, że działania lub projekty, które organizujemy, opierają się na tym, czego nasi uczestnicy naprawdę chcą i potrzebują, a nie na tym, co uważamy za najlepsze dla nich. Ma to wiele wspólnego z porzuceniem własnego ego, przyznaniem, że w projektach nie chodzi o to, byś zaprojektował wspaniałe działania dla tych, których postrzegasz jako bezradnych. Chodzi o podążanie za swoimi beneficjentami i dawanie im narzędzi do osiągnięcia tego, czego potrzebują i chcą, wiarę w ich moc i zrozumienie, że największy sukces jest wtedy, gdy już cię nie potrzebują.
Gdy już zrozumiesz, jakie są potrzeby twojej grupy docelowej, zaprojektuj odpowiednio swoje działania, pamiętając, że upodmiotowienie najlepiej osiągnąć poprzez aktywne uczestnictwo. Oznacza to, że również tutaj powinieneś zadbać o ustanowienie odpowiedniej dynamiki, nie stawiając się w pozycji eksperta, który wie najlepiej. Bądź tam, gdzie potrzebują cię uczestnicy, dziel się swoimi umiejętnościami i wiedzą, kieruj nimi, ale nie podsuwaj gotowych rozwiązań. Jeśli masz możliwość pracy z tymi samymi grupami beneficjentów przez dłuższy czas, stopniowo dziel się z nimi obowiązkami, wspierając ich w stawaniu się liderami lub inicjatorami. A kiedy nadejdzie czas i nie będą już potrzebowali waszego wsparcia, świętujcie!
W sumie najważniejszą rzeczą do zrozumienia, jeśli chodzi o empowerment, jest pytanie, kto jest ekspertem, jeśli chodzi o życie ludzi. Wielu aktywistów, pracowników organizacji pozarządowych i przedstawicieli instytucji publicznych, rozpoczyna swoje działania z niewłaściwym nastawieniem, które następnie uniemożliwia im osiągnięcie pozytywnej, trwałej i długotrwałej zmiany, powszechnie akceptowanej przez członków społeczności. Postawa ta opiera się na koncepcji, że osoby odpowiedzialne za projektowanie i realizację projektów są ekspertami, którzy najlepiej wiedzą, czego ludzie chcą i potrzebują. Rozpoczynanie swoich działań i projektowanie ich z tej perspektywy może prowadzić do wdrożenia projektu, który przynosi pewne rezultaty. Jednak podchodzenie do budowania społeczności z tej perspektywy często prowadzi do działań mało angażujących, które mają tendencję do wywoływania efektów, które są krótkotrwałe i nie przynoszą prawdziwej zmiany. Dzieje się tak dlatego, że kiedy stawiasz się w roli eksperta, który najlepiej wie, z jakimi problemami boryka się dana społeczność i jakie mogą być możliwe rozwiązania, w wielu przypadkach możesz się mylić, przez co realizujesz projekty, które nie są oparte na rzeczywistych potrzebach i pragnieniach społeczności. W rezultacie rozwiązania, które wdrażacie, nie są zbyt trafne. Aby to zmienić, trzeba wypracować inne podejście, które opiera się na zrozumieniu że ludzie są ekspertami od własnego życia – wiedzą, czego potrzebują, a jeśli dasz im przestrzeń, możliwości i wsparcie, w końcu wymyślą rozwiązanie, które będzie nie tylko skuteczne, ale także długotrwałe i trwałe.
